Kategoria: Przyroda

Bogactwo przyrodnicze Warmii i Mazur.

Kamienne bogactwo Wzgórz Dylewskich

Piotr Nawacki 0 komentarzy Parki krajobrazowe, Pomniki przyrody, Przyroda

Przedstawiam prezentację kartograficzną katalogu głazów narzutowych Wzgórz Dylewskich i ich bliskiego sąsiedztwa. Informacje pochodzą z książki „Wzgórza Dylewskie Geologia Krajobraz Antropologia przestrzeni” którą gorąco polecam. Materiał fotograficzny udostępniła współautorka książki Alicja Szarzyńska. W kilku tylko przypadkach uzupełniłem to własnymi zdjęciami.

Wzgórza Dylewskie

Nie spotkałem się z żadnym precyzyjnym określeniem granic obszaru Wzgórz Dylewskich. Jest to dość umowne. Najprościej było by utożsamiać je z obszarem Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Nie obejmuje on jednak części terenów o zbliżonej morfologii i budowie geologicznej. Za autorami źródłowego opracowania, jako Wzgórza Dylewskie rozumieć więc powinniśmy szerszy obszar położony między Ostródą, Gierzwałdem, Dąbrównem i Lubawą. Stanowią północne, kulminacyjne zamknięcie Garbu Lubawskiego – mezoregionu należącego do Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego.

Wyróżnikiem Wzgórz Dylewskich jest nie tylko znaczne wzniesienie terenu z kulminacją 312 m n.p.m. na Dylewskiej Górze, ale przede wszystkim wyjątkowa budowa geologiczna. Obszar ten to upraszczając, potężna morena utworzona na styku dwóch rozległych lobów lądolodu skandynawskiego. Napór lądolodu spowodował tu ogromne deformacje i przemieszczenia warstw skalnych. Nie tylko osadów samego lodowca, ale również głębszego podłoża całego kenozoiku. Są to największe na świecie udokumentowane wielkoskalowe deformacje glacitektoniczne.

W rejonie Wzgórz Dylewskich występują osady skalne prawie wszystkich okresów zlodowaceń. Ostatnim nasunięciem było zlodowacenie Wisły. Z tego okresu pochodzi najwięcej głazów narzutowych znajdowanych na powierzchni całego obszaru.

Głazy narzutowe

Głazy narzutowe (eratyki, narzutniaki) to wyróżniające się rozmiarami fragmenty litej skały przyniesione przez lodowiec wraz z całą masą drobniejszego materiału. Znaczniejsze rozmiary eratyków świadczą o większej odporności skały na kruszenie i ścieranie podczas wędrówki z lądolodem, ale też na działanie czynników klimatycznych w całym okresie polodowcowym.

Największą część przedstawionych na mapie głazów stanowią granitoidy o zróżnicowanej wielkości i barwie kryształów. Sporo jest też gnejsów i granitognejsów, ale także innych typów skał. Szczególną rolę pełnią eratyki przewodnie czyli dokładnie rozpoznane skały wraz z ich pierwotną lokalizacją. Przedstawione na mapie opisy petrograficzne są nieco skrócone w stosunku do treści książki. W prezentacji umieściłem natomiast dodatkowe zdjęcia lub zbliżenia prezentujące budowę i strukturę skały. Widoczne są po najechaniu kursorem na zdjęcie podstawowe.

Dla osób pragnących pogłębić wiedzę z dziedziny petrografii polecam odwiedzenie lapidarium głazów narzutowych na stokach Dylewskiej Góry. Są tam zgromadzone i opisane najważniejsze typy skał charakterystyczne dla rejonu Wzgórz Dylewskich.

Pomniki przyrody, kamienie graniczne i memoratywne

Wybrane głazy narzutowe uznawane za szczególnie cenne lub reprezentatywne dla środowiska tego obszaru otoczono ochroną w formie pomników przyrody. Status ochrony podany jest w opisie i wyróżniony
zielonym kolorem znacznika na mapie.

Kamienie odegrały niezwykle istotną rolę w historii tej krainy. Od najdawniejszych czasów do dnia dzisiejszego nadawano im szczególne znaczenie upamiętniające ludzi i wydarzenia. Były też najpewniejszym znakiem granicznym. Mimo znacznych ubytków w tej historycznej spuściźnie nadal możemy wskazać wiele głazów o znaczeniu kulturowym. Wyróżniłem je na mapie czerwonym kolorem znacznika.

* Dariusz Gałązka, Wiesław Skrobot, Alicja Szarzyńska. 2015.
Wzgórza Dylewskie Geologia Krajobraz Antropologia przestrzeni. Olsztyn: Wydawnictwo Mantis (Wydano na zlecenie Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Publikację sfinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie)

Nowe regiony – na zachodzie Mazur dużo zmian

Piotr Nawacki 0 komentarzy Bez kategorii, Przyroda
Fragment mapy z artykułu w Geographia Polonica

Z regionalizacją fizycznogeograficzną Polski Kondrackiego zetknął się niemal każdy. Zaproponowany sposób i terminologia są wciąż aktualne choć postęp badań w ciągu ponad półwiecza stosowania systemu, pozwalał na coraz dokładniejsze wydzielanie regionów. Ostatnie modyfikacje jakie powszechnie zostały przyjęte nastąpiły w latach 90-tych ubiegłego wieku. Z takim podziałem przygotowywaliśmy się do zaliczania ćwiczeń i wycieczek na kursie przewodnickim. Z tej okazji skomponowałem interaktywną mapę mezoregionów Warmii i Mazur. Przydała mi się na kilku wycieczkach.

Nowy podział

Kiedy teraz pomyślałem o udostępnieniu mapy do celów dydaktycznych (może przyda się nauczycielom i uczniom przy obecnej pracy zdalnej), okazało się, że niedawno (2018) zespół wybitnych polskich geografów zaproponował szereg zmian w podziale regionalnym Polski. Co więcej, regionalizacja po zmianach jest już stosowana oficjalnie i polecana przez GDOŚ. Czas więc najwyższy upowszechniać ten nowy podział.

Nowa mapa

Mapę przedstawioną powyżej dedykuję więc nie tylko uczniom, ale także koleżankom i kolegom przewodnikom. Zwracam uwagę na znaczne zmiany jakie wprowadzono na obszarze Mazur Zachodnich (to oczywiście określenie spoza oficjalnej regionalizacji). Najważniejsza zmiana to wydzielenie w obrębie Pojezierza Iławskiego trzech, zupełnie nowych mezoregionów. Dotychczas był to jedyny mezoregion będący jednocześnie makroregionem (albo makroregion niepodzielony na mezoregiony). Miłą dla mieszkańca Olsztynka zmianą jest pojawienie się Równiny Olsztynka, wydzielonej z obszaru Pojezierza Olsztyńskiego. Choć określenie „równina” w osobistym odbiorze tego terenu nie jest adekwatne. Nie mam na razie wiedzy na temat kryteriów powyższych wydzieleń, więc to nie jest uwaga merytoryczna. W miarę wygospodarowania odrobiny czasu postaram się dotrzeć do informacji i przedstawić je nieco szerzej w odrębnych wpisach.
Zwracam też uwagę, że nowy podział regionalny został wykonany dla skali 1:50 000, jest więc dużo bardziej szczegółowy niż dotychczasowe skale przeglądowe. Polecam więc przyglądanie się granicom regionów bo teraz nie będzie już tylu wątpliwości co do przynależenia danego miejsca do konkretnej jednostki (choć może szkoda, że odpadnie temat do dyskusji).

Źródła danych

Dodam jeszcze, że źródłem danych był artykuł w Geographia Polonica ale dla zmniejszenia pliku z danymi zostały one poddane uproszczeniu. W dużych powiększeniach widoczne więc są nieprzylegające granice, a przesunięcia sięgają 30-50 metrów. Dokładniejsze odwzorowanie znajdziecie w Geoserwisie GDOŚ ale bez dymków z podpowiedziami (w legendzie trzeba zaznaczyć Inne dane środowiskowe, a po rozwinięciu Mezoregiony fizycznogeograficzne).

Przydatna mapa do nauki zdalnej

Zainteresowanych podziałem regionalnym całej Polski odsyłam do niezależnej mapy. Tu objętość danych jeszcze większa więc trzeba spokojnie poczekać na wczytanie.