Przedstawiam prezentację kartograficzną katalogu głazów narzutowych Wzgórz Dylewskich i ich bliskiego sąsiedztwa. Informacje pochodzą z książki „Wzgórza Dylewskie Geologia Krajobraz Antropologia przestrzeni” którą gorąco polecam. Materiał fotograficzny udostępniła współautorka książki Alicja Szarzyńska. W kilku tylko przypadkach uzupełniłem to własnymi zdjęciami.
Wzgórza Dylewskie
Nie spotkałem się z żadnym precyzyjnym określeniem granic obszaru Wzgórz Dylewskich. Jest to dość umowne. Najprościej było by utożsamiać je z obszarem Parku Krajobrazowego Wzgórz Dylewskich. Nie obejmuje on jednak części terenów o zbliżonej morfologii i budowie geologicznej. Za autorami źródłowego opracowania, jako Wzgórza Dylewskie rozumieć więc powinniśmy szerszy obszar położony między Ostródą, Gierzwałdem, Dąbrównem i Lubawą. Stanowią północne, kulminacyjne zamknięcie Garbu Lubawskiego – mezoregionu należącego do Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego.
Wyróżnikiem Wzgórz Dylewskich jest nie tylko znaczne wzniesienie terenu z kulminacją 312 m n.p.m. na Dylewskiej Górze, ale przede wszystkim wyjątkowa budowa geologiczna. Obszar ten to upraszczając, potężna morena utworzona na styku dwóch rozległych lobów lądolodu skandynawskiego. Napór lądolodu spowodował tu ogromne deformacje i przemieszczenia warstw skalnych. Nie tylko osadów samego lodowca, ale również głębszego podłoża całego kenozoiku. Są to największe na świecie udokumentowane wielkoskalowe deformacje glacitektoniczne.
W rejonie Wzgórz Dylewskich występują osady skalne prawie wszystkich okresów zlodowaceń. Ostatnim nasunięciem było zlodowacenie Wisły. Z tego okresu pochodzi najwięcej głazów narzutowych znajdowanych na powierzchni całego obszaru.
Głazy narzutowe
Głazy narzutowe (eratyki, narzutniaki) to wyróżniające się rozmiarami fragmenty litej skały przyniesione przez lodowiec wraz z całą masą drobniejszego materiału. Znaczniejsze rozmiary eratyków świadczą o większej odporności skały na kruszenie i ścieranie podczas wędrówki z lądolodem, ale też na działanie czynników klimatycznych w całym okresie polodowcowym.
Największą część przedstawionych na mapie głazów stanowią granitoidy o zróżnicowanej wielkości i barwie kryształów. Sporo jest też gnejsów i granitognejsów, ale także innych typów skał. Szczególną rolę pełnią eratyki przewodnie czyli dokładnie rozpoznane skały wraz z ich pierwotną lokalizacją. Przedstawione na mapie opisy petrograficzne są nieco skrócone w stosunku do treści książki. W prezentacji umieściłem natomiast dodatkowe zdjęcia lub zbliżenia prezentujące budowę i strukturę skały. Widoczne są po najechaniu kursorem na zdjęcie podstawowe.
Dla osób pragnących pogłębić wiedzę z dziedziny petrografii polecam odwiedzenie lapidarium głazów narzutowych na stokach Dylewskiej Góry. Są tam zgromadzone i opisane najważniejsze typy skał charakterystyczne dla rejonu Wzgórz Dylewskich.
Pomniki przyrody, kamienie graniczne i memoratywne
Wybrane głazy narzutowe uznawane za szczególnie cenne lub reprezentatywne dla środowiska tego obszaru otoczono ochroną w formie pomników przyrody. Status ochrony podany jest w opisie i wyróżniony
zielonym kolorem znacznika na mapie.
Kamienie odegrały niezwykle istotną rolę w historii tej krainy. Od najdawniejszych czasów do dnia dzisiejszego nadawano im szczególne znaczenie upamiętniające ludzi i wydarzenia. Były też najpewniejszym znakiem granicznym. Mimo znacznych ubytków w tej historycznej spuściźnie nadal możemy wskazać wiele głazów o znaczeniu kulturowym. Wyróżniłem je na mapie czerwonym kolorem znacznika.
* Dariusz Gałązka, Wiesław Skrobot, Alicja Szarzyńska. 2015.
Wzgórza Dylewskie Geologia Krajobraz Antropologia przestrzeni. Olsztyn: Wydawnictwo Mantis (Wydano na zlecenie Warmińsko-Mazurskiego Ośrodka Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie Olsztyńskie Centrum Edukacji Ekologicznej, Publikację sfinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie)