Granica Warmii

Niewielu mieszkańców naszego regionu, a tym bardziej przybywających tu turystów jest w stanie z pewnością odpowiedzieć na pytanie gdzie właściwie znajduje się Warmia, a gdzie Mazury.
Przedstawiam zatem mapę, która mam nadzieję, pomoże odnaleźć się w tych historycznych krainach. Na początek Warmia.

Odrobina historii

Ziemie które do dziś określamy jako Warmię, wydzielone zostały z obszaru diecezji warmińskiej ok. roku 1251 – w początkach sprawowania urzędu pierwszego biskupa warmińskiego, Anzelma – jako przynależne biskupowi dominium. Odtąd na terenie tym biskupi warmińscy sprawowali władzę nie tylko duchową, ale także świecką, co zapewniało z kolei pozyskiwanie środków na utrzymanie biskupa i kapituły. Granice dominium z tego pierwszego okresu trudno odtworzyć, ale jak należy rozumieć, sięgały nieco dalej na wschód w stosunku do tych pokazanych na mapie. Okolice Pasymia, Kętrzyna i Bartoszyc wyrokiem sądu rozjemczego z 1375 roku przeszły w ręce zakonu krzyżackiego. Tak ukształtowany obszar przetrwał już bez istotnych zmian do 1772 roku, do I rozbioru Polski.

Warmia przez cały ten czas zarządzana przez biskupów zachowała dużą niezależność. Po II pokoju toruńskim w 1466 roku w całości weszła w skład Królestwa Polskiego wyraźnie rysując się swym terytorium na tle Prus Zakonnych – potem Książęcych. Warto w tym miejscu podkreślić, że po sekularyzacji zakonu i przejściu Hohenzollerna, a za nim całych Prus Książęcych na luteranizm , stała się też enklawą katolicyzmu.

Po zaborze Warmii przez Prusy, biskupi utracili władzę świecką, a funkcjonujące wcześniej jednostki administracyjne – komornictwa, zastąpiły powiaty: braniewski, lidzbarski, reszelski i olsztyński. To właśnie w ich granicach zewnętrznych odczytać możemy z dużą dokładnością granice dawnej Warmii.

Dawna granica na nowej mapie

Do wykreślenia granic posłużyły mi w pierwszej kolejności archiwalne niemieckie mapy topograficzne w skali 1:25000, tzw. Messtischblatty. Udostępnione są przez niekomercyjne składnice internetowe i zebrane w ramach projektu MAPSTER.
W obecnej wersji prezentacji przebieg granicy jest już bardzo precyzyjnie wytyczony w oparciu o zasoby Głównego Geodety Kraju. W tym nieocenioną mapę cieniowaną rzeźby terenu (widoczne są wały, rowy i miedze) oraz dane dotyczące granic administracyjnych.
Przydatne na obszarach Lasów Państwowych okazały się również ich zasoby, gdyż granice wielu wydzieleń opierają się jeszcze na starych granicach administracyjnych.
Dodatkowo mając na uwadze, że podstawowym podkładem prezentacji jest mapa Open Street Map, granice przebiegające na rzekach oparłem bezpośrednio na tych danych.

Proszę jednak brać pod uwagę, że niektóre fragmenty tak przedstawionej granicy nie są jeszcze pewne i potwierdzone. Dlatego do prezentacji będę dodawał także lokalizację materialnych śladów warmińskiej granicy – tych autentycznych i tych pojawiających się współcześnie, dzięki lokalnym działaniom miłośników historii i tradycji regionalnych.

Zapraszam do współtworzenia tej prezentacji. Jeśli znajdziecie Państwo ślady warmińskiej granicy lub inne ciekawostki na ten temat, zostawcie proszę komentarz z lokalizacją Waszego znaleziska.

Mapa Świętej Warmii

Prezentuję także obraz archiwalnej mapy Warmii – dzieło Jana Fryderyka Enderscha z 1755 roku. Mimo oczywistych niedokładności w opracowaniu osiemnastowiecznego kartografa i trudności w skalibrowaniu mapy, przebieg granicy jest bardzo zbliżony.
Obraz mapy Enderscha pochodzi z zasobów Wikipedii i jego jakość nie jest najlepsza. Dlatego w prezentacji można przełączyć się na widok znacznie lepiej zeskanowanej mapy ze zbiorów David Rumsey Historical Map Collection. Jest to jednak kopia mapy Enderscha przygotowana przez F.A. Schraembla w roku 1789. No i idąc tym tropem, tj. eksplorując kolekcję Davida Rumseya, proponuję podgląd nieco młodszej i dokładniejszej mapy F.L. von Schroettera – Karte von Ost-Preussen … itd. z roku 1801.